Deca koja čekaju

Stevanović, Ivana (2014) Deca koja čekaju. Institut za kriminološka i sociološka istraživanja, Beograd. ISBN 978-86-83287-74-1

Text Deca koja čekaju.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (593kB)

Abstract

Knjiga koja je pred vama, dragi čitaoče, dragocena je iz mnogo razloga pri čemu je možda najvažniji taj što njen pisac, dr Ivana Stevanović, snažno apeluje na svest kako ekspertske tako i šire javnosti o problemu koji pogađa najnezaštićeniji i najvulnerabilniji deo populacije. Problem dece u nevolji u najširem smislu, ili, kako govori njen naslov, Dece koja čekaju, zahteva snažnu i efikasnu državnu reakciju i socijalnu profilaksu. Socijalne okolnosti u poslednje tri dekade u Srbiji i regionu nisu nam išle na ruku: taj nepovoljni kontekst izvršio je odlučujući negativan uticaj na psihološki i egzistencijalni status velikog broja dece iz rizičnih grupa populacije kao i na porodice njihovog porekla. Raspad hijerarhije vrednosti i uspostavljanje subkulture nasilja kao amanet devedesetih i odsustvo adekvatne državne reakcije na intenziviranje socijalne patologije, doprineli su, između ostalog, stvaranju uslova za socijalnu isključenost većine osetljivih i rizičnih grupa, naročito dece. Siromaštvo, tranzicioni problemi, prinudne migracije, opšti porast nasilja a posebno porodičnog i vršnjačkog, porast aberantnog ponašanja kao što je to maloletnička prostitucija, hazarderske seksualne prakse, rana zloupotreba psihoaktivnih supstanci, prosjačenje etc., dodatno je komplikovalo položaj dece. Socijalna profilaksa i izrada preventivnih mera do sada se, umesto na naučnim saznanjima, uglavnom zasnivala na stereotipijama o razvoju, formativnom periodu i ličnosti dece pri čemu su zanemarivani i kumulativni efekti socio-ekonomskih, političkih, kulturnih kao i interpersonalnih i individualnih faktora koji doprinose održavanju aktuelnog, često tragičnog konteksta u kome žive deca iz osetljivih grupa. Studija dr Stevanović sugeriše da je za decu koja su uključena u život ili rad na ulici1 specifična akumulacija faktora rizika: siromaštvo in extremis, socijalna isključenost, nedostatak i nedostupnost obrazovanja, česta egzistencijalna neophodnost da deca sama zarađuju za sopstveno izdržavanje, ali i diskriminacija zasnovana na etničkoj pripadnosti porodica porekla. Deca uključena u život i rad na ulici u Srbiji su uglavnom pripadnici manjina i marginalizovanih zajednica. Egzaktni podaci o njihovom broju ne postoje; već samo aproksimacije do kojih dolazimo na osnovu rezultata pojedinih istraživanja čija je fundamentalna mana odsustvo dobro projektovanog uzorka. Centar za integraciju mladih raspolaže statistički alarmantnim faktom da 97% ukupno identifikovane dece uključene u život ili rad na ulici čine deca romske manjine. Lošem položaju romskih zajednica iz kojih uglavnom potiču deca uključena u život ili rad na ulici doprinosi i stari problem visokog stepena diskriminacije prema Romima. Život u izdvojenim neformalnim naseljima bez osnovnih uslova za život, višegeneracijsko siromaštvo, začarani krug bede, nedostatak obrazovanja i smanjena mogućnost za zapošljavanje doprinose produbljivanju razlika i povećavaju socijalnu isključenost ove populacije. Deca uključena u život ili rad na ulici najčešće potiču iz haotičnih, nasilničkih ili razorenih porodica (usled razvoda, smrti ili napuštanja) u kojima su deca hronično zlostavljena i zanemarivana. Ovakve porodične okolnosti stvaraju psihološke preduslove da se deca rano uključe u sticanje prihoda za porodicu ili da ih zauvek napuštaju. U odsustvu emocionalne podrške, zašitite i nege u porodici, školi ili zajednici jedan broj ove dece boravi na ulici i bez konkretnih ekonomskih aktivnosti. Laka dostupnost psihoaktivnih supstanci u gradovima predstavlja snažan faktor rizika sa kojima se deca uključena u život ili rad na ulici sreću. Deca ulice često već na ranom uzrastu razvijaju zavisnost od narkotika što ih dodatno čini lakim sredstvom za manipulaciju i zloupotrebu; ovaj faktor rizika dovodi i do povećane šanse od inficiranja HIV-om i virusom hepatitisa C ili B. Deca ulice su izložena i visokom riziku od radne i seksualne eksploatacije kao i riziku da postanu žrtve trgovine ljudima. Decu najčešće eksploatišu odrasle osobe iste nacionalnosti, koje ih prisiljavaju na prostituisanje, prosjačenje, čišćenje cipela, pranje stakla na kolima, sviranje po autobusima, celodnevni rad na trgovima, železničkim stanicama i drugim prometnim mestima u velikim urbanim centrima. Ova deca su izložena i visokom stepenu diskriminacije od strane prolaznika, koji su skloni ne samo ignorisanju već i šikaniranju i psihičkom i fizičkom maltretiranju ove populacije. Deca se takođe seksualno zloupotrebljavaju od stane pedofila, iskorišćavaju u prostituciji, proizvodnji i distribuciji pornografskih sadržaja, pa čak i prodaju i razmenjuju u mreži profesionalnih trgovaca ljudima. Kada protektivni faktori sredine i socijalna profilaksa zakažu, deca uključena u život ili rad na ulici razvijaju sopstvene strategije i veštine za preživljavanje koje ih često dovode u situacije još ekstremnijih rizika. Situacija se, u poređenju sa proteklom dekadom, donekle poboljšava, ali su ti pomaci praktično infinitezimalni. Istraživanja pokazuju da je je procenat romske dece predškolskog uzrasta koji pohađaju prvi razred porastao za 25% u poslednjih pet godina ali da je i dalje zabrinjavajuće nizak. Smrtnost dece u romskim naseljima je prepolovljena u odnosu na rezultate istraživanja iz 2005. godine, ali i dalje postoji diskrepancija između smrtnosti romske dece u odnosu na nacionalni prosek; romska deca umiru dva puta češće. Nacionalni procenat smrtnosti odojčadi iznosi 7% dok procenat smrtnosti dece u romskim naseljima iznosi 14%, nacionalni procenat smrtnost dece ispod pet godina iznosi 8%, dok u romskim naseljima iznosi 15% (prema Monitoring the situation of children and women, 2014). Fizičko i mentalno zdravlje dece koja žive pod opisanim okolnostima često je irevzibilno narušeno. Rizične seksualne prakse često indukuju polno prenosive bolesti, koje, uglavnom nelečene, ostavljaju zdravlje nepopravljivo narušenim. Šta nam je činiti u okolnostima koje su takve kakve jesu - jeste pitanje koja se mora postaviti. Autorka posebno sugeriše da pristup unapređenja zaštite dece koja su uključena u život ili rad na ulici od eksploatacije i zloupotreba u Srbiji treba da se zasniva, pored legislative, na dugoročnom strateškom planiranju države koje podrazumeva preventivne programe u čiju bi izradu bi bile uključene institucije sistema obrazovanja, nauke, socijalne i zdravstvene zaštite, policije, tužilaštva, sudstva, kao i eksperte i građane u oblasti civilnog i privatnog sektora. Adekvatna državna reakcija, mere prevencije, smanjivanje siromaštva, efikasnije delovanje sistema zaštite dece koja su uključena u život ili rad na ulici od iskorišćavanja i zloupotreba, unapređenje zakonodavnog okvira, razvijanje povećane odgovornosti za temu od strane relevantnih aktera, unapređenja saradnje na svim nivoima (lokalnom, nacionalnom, regionalnom i međunarodnom), kao i kontinuiranog praćenje ove pojave i evaluacije rezultata je conditio sine qua non da bi se situacija promenila na bolje. Posebnu emfazu u definisanom strateškom okviru, insistira autorka, treba usmeriti na ustanovljavanje procedura za praćenje oporavka i reintegracije dece uključene u život ili rad na ulici i njihovih porodica. Još uvek nizak nivo svesti, pre svega institucionalne, ali i individualne o problemima dece koja su uključena u život ili rad na ulici, kao i spremnosti za konstruktivno rešavanje neodložnih pitanja, doprinosi malom društvenom potencijalu za primarnu, sekundarnu i tercijarnu prevenciju. Savetovališta, rad na senzibilizaciji i edukacija stanovništva preko brošura i organizovane edukacije edukatora koja spadaju u primarnu prevenciju; osnivanje svratišta, dnevnih centara i usluga terenskog rada kao elemenata sekundarne prevencije kao i otvaranje centara za intervencije u krizama i praćenje oporavka i resocijalizacije dece ulice ulici i njihovih porodica, koje su deo tercijarne prevencije i koje odavno postoje u svetu, kod nas su za sada retka pojava. Prioritetno pitanje je ustanovljavanje sistematičnih i dugoročnih programa primarne prevencije za decu iz ugroženih grupa kao što su to deca bez roditeljskog staranja, deca romske nacionalne manjine, deca u statusu ilegalnih migranata, deca u postupku readmisije, deca koja su uključena u život ili rad na ulici i deca bez regulisanog pravnog subjektiviteta. Smanjenje siromaštva kod dece predstavlja ultimativni prioritet najvažnijih društvenih aktera. Država treba da prepozna potrebu za multifaktorskim pristupom koji zahteva adekvatniju zaštitu i bolji tretman siromašnih u cilju smanjenja apsolutnog siromaštva, kao i smanjenje broja dece koja žive ispod donjeg limesa siromaštva. Sve ovo podrazumeva i unapređenje zakonodavnog okvira za zaštitu dece koja su uključena u život ili rad na ulici od iskorišćavanja i zloupotreba, prevashodno u sferi njihove identifikacije i pravne vidljivosti, unapređenja prekršajnog zakonodavsta i dostupnosti redovnog osnovnog obrazovanja i, iznad svega, unapređenje mehanizama za sprovođenje zakona, uključujući monitoring funkciju Odbora za prava deteta Narodne Skupštine, Zaštitnika građana, Poverenika za zaštitu ravnopravnosti i specijalizovanih udruženja građana. Senzibilizacija svesti svih segmenata društva koji su u poziciju moći da odlučuju kao i samih građana koji takođe mogu da doprinesu rešavanju problema malim koracima, da svet za decu ulice postane bolje mesto samo je prvi stepenik u pomoći ugroženoj deci i njihovoj fizičkoj, mentalnoj, emocionalnoj i socijalnoj dobiti - daleko od pakla koje pripada kulturi ulice. Ovo stanovište bi moglo se smatrati i porukom i zaključkom nad celom ovom raspravom.

Actions (login required)

View Item